[ Pobierz całość w formacie PDF ]

pojęć, sposobów postępowania, którymi dotychczas żyli, ale czasu nie mają na to, żeby się
dobrze wychować w nowych pojęciach, tym bardziej zaś w nowych, pożytecznych nałogach.
Jeszcze przed ostatnim powstaniem psychika inteligencji polskiej była wcale jednolita;
w okresie popowstaniowym uległa ona głębokiemu rozbiciu. Wytworzyły się odłamy
inteligencji tak mało wspólnego mające między sobą, jakby należały do różnych narodów.
Ścierały się między sobą trzy jej typy: zachodni, wyrosły na tradycjach polskich i wpływach
europejskich; wschodni, wychowany przez rewolucję rosyjską i jej literaturę; wreszcie
żydowsko-polski, reprezentowany przez spolszczonych Żydów i zżydzonych Polaków.
Ostatnie dwa w postępowaniu i nawet w ideach często zbliżały się do siebie, ile że w rewolucji
rosyjskiej pierwiastek żydowski coraz silniejszą odgrywał rolę. Różnice między tymi trzema
typami były o wiele głębsze, niż te, które wytworzył podział narodu pomiędzy trzy państwa.
Stwierdzaliśmy to w naszych latach uniwersyteckich, kiedy porozumienie się z młodzieżą
Galicji i Poznańskiego przychodziło nam o wiele łatwiej, aniżeli w naszej dzielnicy z młodzieżą
typu wschodniego lub żydowsko-polskiego.
109
Fakt, że ten wielki przewrót w gospodarstwie, w budowie społecznej, wreszcie w myśli
polskiej nastąpił w okresie bankructwa kwestii polskiej, jej pogrzebania w Europie i jej
zduszenia w kraju, sprawił, że ta nowa myśl organizowała się bez udziału szerszych aspiracji
polskich, a w znacznej mierze w duchu wrogim nie tylko tym aspiracjom, ale samej Polsce.
Gdy te aspiracje na kilkanaście lat przed końcem stulecia zaczęły się odradzać w młodym
pokoleniu, tylko mała część starszego była zdolna je zrozumieć. Co gorsza, podział duchowy
na trzy typy sprawił, że znaczna część młodego pokolenia zajęła względem nich stanowisko
skrajnie wrogie.
Tworzący się obóz narodowy rósł, organizował swą myśl i swe działanie w zaciętej
walce wewnątrz społeczeństwa. Zwalczano go z najróżnorodniejszych stanowisk – w młodym
pokoleniu głównie z socjalistycznego. Wprawdzie i wśród socjalistów wytworzył się odłam
rzucający hasło niepodległej Polski, program wszakże, który to hasło głosił, tak mało miał
wspólnego ze współczesnym położeniem międzynarodowym i z wewnętrznym położeniem
Polski, że nie przedstawiał punktów stycznych z ruchem narodowym, ale był mu raczej
biegunowo przeciwny.
Wewnętrzny tedy przewrót popowstaniowy na skutek warunków, w których się
odbywał, dał w wyniku takie rozbicie polityczne, jakiego nie przedstawiał żaden naród w
Europie. Była wprawdzie chwila, kiedy Królestwo Kongresowe sprawiało wrażenie wielkiej
politycznej jednolitości, mianowicie w czasie wyborów do świeżo ustanowionej Dumy
rosyjskiej, kiedy wszystkie właściwie okręgi znalazły się w rękach jednego stronnictwa –
narodowego. Była to wszakże jednolitość w znacznej mierze pozorna, wywołana
zachowaniem się obozu narodowego wobec ruchu rewolucyjnego, który się silnie
skompromitował; umiejętną organizacją stronnictwa, która skupiła w jego szeregach liczne
żywioły, zresztą bardzo różnorodne i mało rozumiejące właściwe dążenia jej kierowników;
wreszcie szeroką pracą obozu narodowego wśród ludu, która mu pozwoliła pociągnąć za
sobą masy. Rozbicie duchowe i polityczne inteligencji i w owej chwili się nie zmniejszyło.
Tym sposobem kraj był jak najgorzej przygotowany do zbliżającej się chwili dziejowej,
w której kwestia polska ponownie wystąpiła na arenie międzynarodowej i zjawiły się warunki
odbudowania państwa.
II. ODBUDOWANIE PAŃSTWA
Okres popowstaniowy przyniósł Polsce wielki przewrót gospodarczy, społeczny i
umysłowy, który znalazł najpotężniejszy wyraz w Królestwie Kongresowym. Innego rodzaju
przewrotem było odbudowanie państwa na zjednoczonych ziemiach polskich.
110
I ten zarówno, jak tamten, nie odbył się w warunkach przyjaznych. Nieprzyjazne
warunki tamtego polegały na tym, że odbywał się w dobie bankructwa kwestii polskiej, że
wielkie aspiracje narodowe nie odgrywały w nim roli, że wskutek tego nie miał idei
przewodniej, która się zjawiła dopiero pod jego koniec w młodym pokoleniu; że, z drugiej [ Pobierz całość w formacie PDF ]