[ Pobierz całość w formacie PDF ]
filozofii trwa wymóg, by \ycie zachowało sens wykraczający poza wszelkie mo\e naprawdę porozumieć się [z innymi].
cele na świecie. Ma ona doprowadzić do tego, by ujawnił się sens
112 113
Wykład szósty -
Filozofia w przyszłości
Czy mo\na coś powiedzieć o aktualnym zadaniu filozofii w obrębie tak
Tak\e dzisiaj filozofia mo\e nam przynieść coś znanego ju\ Parmeni-
sformułowanych stałych jej zadań?
desowi, gdy budował świątynię Bogu w podzięce za spokój doznany dzięki
Mówiono nam, \e skończyła się wiara w rozum. Rzekomo wielkim
filozofii. Ale dziś tak wiele fałszywego spokoju!
krokiem, jakiego dokonał wiek XX, jest porzucenie logosu, idei ładu
Straszne to: mimo wszystkich wstrząsów i zniszczeń grozi nam wcią\ j
świata. Jedni radują się świadomością \ycia wyzwolonego, inni opłakują tę
eszcze, \e będziemy \yli i myśleli tak, j akby nic w istocie nie zaszło. Tak
wielką zdradę ducha, złowrogi los, który musi jakoby doprowadzić do
jakby tylko nas, biedaków dotknęło wielkie nieszczęście niszcząc jak po\oga
zagłady ludzkości.
piękne \ycie; ale teraz mo\na by było kontynuować \ycie na dawną modłę.
Na to trzeba odrzec: krok ten zawiera coś z prawdy, bo zniszczeniu
Takjakby nic sienie stało. Gdy jesteśmy przera\eni, bezradni albo wściekli,
uległo poczucie pewności jakie miał rozsądek porzucony przez rozum, bo
oskar\amy innych. Kto tak to odczuwa, ten jeszcze uwikłany jest w sidła,
zdemaskowane zostało złudzenie harmonii świata, upadło zaufanie do
które pozwalają tylko na pozory spokoju. Ten spokój trzeba przemienić w
praworządności i ustaw samych przez się. W słowach postawy takie wy-
niepokój. Jest bowiem bardzo niebezpieczny. Niezmierne nieszczęście
glądały wspaniale, ale kryły się za nimi niziny \ycia, zdemaskowane
mo\e przeminąć, a z nami jako ludzmi nie stanie się nic, nie usłyszymy
przez psychoanalizę, ów kierunek w psychoterapii, który rozwinął się w
Transcendencji, nie osiągniemy jasności widzenia i nie będziemy z jasnością
mętny światopogląd, częściowo prawdziwy w odniesieniu do zakłamanej
działali. Straszliwy ubytek świadomości zacieśni nas.
epoki i od niej zale\ny.
Jako wzór pouczający, choć nie do naśladowania, jaka jest i będzie w
Kiedy wszystko ulega zrąbaniu, widać nagie korzenie. Korzenie te -to
przyszłości sytuacja mogą posłu\yć czasy \ydowskich proroków. Poło\ona
zródło, z którego wyrośliśmy i o którym zapomnieliśmy w gmatwaninie
między Wschodem i Zachodem, między mocarstwami Babilonu i Egiptu,
poglądów, nawyków, schematów.
Palestyna musiała upaść jako państwo, rozdarta, spustoszona: piłeczka w
Zadanie polega dziś na tym, by oprzeć na nowo właściwy rozum na
wielkiej polityce, to tu, to tam przyłączana. Pojawili się wtedy prorocy
samej Egzystencji. Oto najpilniejszy postulat w sytuacji duchowej, opisanej
dając dobre rady, by wejść w przymierze ze Wschodem lub Zachodem i
przez Kierkegaardai Nietzschego, Pascala i Dostojewskiego.
uzyskać w zamian opiekę, znalezć przyjaciół, móc \yć szczęśliwie. Tym
Nie mo\na go spełnić przywracając przeszłość. Dziś musi ono chyba
prorokom wybawienia przeciwstawili się prorocy nieszczęścia i po dziś
objąć następujące momenty:
sławi się ich imię. Widzieli sytuację, odrzucali wszelkie opowiadanie się po
1. Spokoju szukamy rozbudzając nieustannie nasz niepokój.
stronie Wschodu lub Zachodu. Przewidywali nadciągające nieszczęście.
2. Przechodząc przez nihilizm przyswajamy sobie naszą tradycję.
Ale nie widzieli w nim przypadkowego działania potę\nych maszyn wojny,
3. Wnauce szukamy czystości jako przesłanki prawdy przy uprawianiu
lecz sens, którego szczegółowo poznać nie mo\na. To Bóg rozściela świat jak
przez nas filozofii.
dywan. To On pozwala Asyryjczykom podbijać łudzą ludem i zawładnąć
4. Rozum staje się wolą porozumienia bez granic.
nimi tak, jak wyjmuje się ptaki z gniazda.Tokiem spraw On rządzi, a
1. Spokoju szu kamy r o zb ud z aj ą c nieustannie nasz
ludzie i państwa słu\ą Mu za narzędzia, czynią, co przyszło im czynić,
niepokój. Spokój jest celem uprawiania filozofii.
nie przeczuwając, \e to Bóg tego chce. Prorocy, którzy to mówili, chcieli
Wśród straszliwych zniszczeń chcielibyśmy mieć pewność, \e coś zo-
przebudzić swój lud, a następnie wszystkich ludzi. Radę widzieli jedną
staje, bo istnieje zawsze. W biedzie powracamy myślą do naszego zródła.
tylko: słu\yć Bogu czystym, moralnym \yciem. Zwiat stworzony został z
Gdy grozi śmierć, chcemy myśleć o tym, co pozwala nam wytrwać.
nicości i sam przez się jest niczym. Sens tkwi w tym, co czyni człowiek, by
był posłuszny Bogu. Aczego chce Bóg, mówi nienaruszalnych dziesięcioro
przykazań. Czego poza tym chce Bóg w
114
115
Wykład szósty " Filozofia w przyszłości
danej chwili, to w ich mniemaniu prorokom objawia, a oni przekazują to \liwością przez nas samych doświadczoną. Znamy rozpad obowiązujących
dalej. Lecz pozostawała wieloznaczność. Bóg nie przemawia do ludzi norm, znamy utratę gruntu pod nogami, kiedy nie ma ju\ \adnej wiary,
wprost. W niewiedzy potrzebna jest niezwykła skromność. Pytania Hioba kiedy narodu nie łączy ju\ \adna wspólnota samowiedzy. Nieliczni
pozostają bez odpowiedzi. Szczytem skromności jest sędziwy Jeremiasz. doświadczyli tego ju\ za czasów Nietzschego, niektórzy po 1933 r., inni
Nie jesteśmy bynajmniej prorokami. Nie da się naśladować tego, co pózniej, dziś nie ma chyba \adnego myślącego człowieka, który nie miałby
wtedy było wielkie. Mo\na natomiast, porównując sytuację, umo\liwić takich doświadczeń. Mo\e dochodzimy teraz do punktu, gdy odzywa się
odczucie, jaki niepokój byłby dziś na miejscu i jak dusza mogłaby osiągnąć coś, co przemawiało w ka\dym momencie historycznego przełomu i do
spokój. czego nawołują nas ówcześni ludzie. Nihilizm zarówno jako ruch myślowy,
jak równie\ jako doświadczenie historyczne stanowi przejście do
W ostatnim stuleciu prorocy mieli swój odpowiednik. Kierkegaard i
głębszego ujęcia tradycji. Nihilizm bowiem nie tylko od dawna - jest
Nietzsche, którzy kiedyś w przypływie jasnego widzenia i przera\enia
drogą, po której kroczy ludzkość, daremnie usiłowali przebudzić uśpiony równie stary jak filozofia - był drogą z powrotem do zródeł, lecz tak\e
świat, są dziś jeszcze niezbędni, jeśli idzie o nasze podstawowe doświad- wodą królewską, probierzem złota prawdy.
czenie. Nawet dziś jeszcze nie osiągnęli swego celu, nie przebudzili na- Jest w filozofii od początku coś nieprzekraczalnego. We wszelkiej
prawdę [ludzi]. przemianie ludzkich stosunków i zadań, we wszelkim postępie nauki, w
Lecz sami byli wyjątkiem nie stając się wzorem. Iść w ich ślady byłoby całym rozwoju kategorii i metod myślenia chodzi o uchwycenie jednej,
wiecznej prawdy, w nowych warunkach, nowymi środkami, uzyskując
wbrew ich własnej woli i nie zrobi tego nikt, kto ich rozumie. Byli zarazem
mo\e większą jasność.
ofiarą swoich czasów i ich prorokami. Obaj przynieśli najgłębszą prawdę
Dziś zadanie nasze polega na tym, by w nihilizmie doprowadzonym do
w najściślejszym powiązaniu z dziwacznymi i obcymi nam twierdzeniami
pozytywnymi. Kierkegaard zinterpretował chrześcijaństwo jako wiarę w szczytu zdobyć znów pewność wiecznej prawdy. Zakłada to przyswojenie
absurd, jako decyzję negatywną, na mocy której nie wolno imać się sobie tradycji w taki sposób, by nie tylko znać j ą zewnętrznie, nie tylko
obserwować, lecz samemu dogłębnie w niej uczestniczyć.
\adnego zawodu ani zawrzeć mał\eństwa, a właściwym chrześcijaństwem
Aby to osiągnąć trzeba odrzucić w odniesieniu do samej filozofii ideę
jest męczeństwo. Nietzsche przyniósł myśli o woli mocy, o nadczłowieku i
[ Pobierz całość w formacie PDF ]