[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Wśród wszystkich dzieci określonych jako rytualiści a\ 19% uwa\ało, \e nigdy nie
nale\y kłamać, podczas gdy wśród altruistów tylko 6% rozumiało tę normę w sposób
tak rygorystyczny.
Widzimy więc, \e pewna sztywność w poglądach na wypełnianie formalnych nakazów
religii występuje w parze z dosłowną, literalną interpretacją normy "nie nale\y
kłamać", a być mo\e i innych nakazów moralnych.
Między rytualistami a altruistami ujawniły się w trakcie badań dalsze ró\nice.
Altruiści wykazywali równie\ znacznie ni\szą skłonność do surowego potępiania
wszystkich kłamstw i wy\szą umiejętność ich ró\nicowania w zale\ności od
sytuacji.
Zatrzymamy się najpierw nad ró\nicami w surowości sądów. Jak pamiętamy badani
uczniowie mieli ocenić 8 opisanych wypadków kłamstw popełnionych przez bohaterów
fikcyjnych opowiadań, określając te kłamstwa jako bardzo złe, złe, ani złe ani
dobre lub dobre (por. rozdz. IV). Okazało się, \e średnia ilość ocen "bardzo
zle", a więc ocen najsurowszych jest wy\sza u rytualistów ni\ u altruistów,
równocześnie
132
u altruistów częściej występują naturalne, a nawet pozytywne oceny kłamstwa.
Poni\sza tablica wskazuje na ró\nice w surowości potępień:
średni % ocen:
surowych ,
neutralnych
pozytywnych
^
Altruisty czna
23,9
20,9
11,4
Rvtualistyczna
32,9
16,1
6,0
Widzimy więc, \e altruiści są znacznie bardziej pobła\liwi w ocenach ni\ r y t u
a l i ś c i.
Umiejętność ró\nicowania kłamstw w zale\ności od sytuacji znalazła swój wyraz
nie tylko w fakcie, i\ wśród altruistów potępianie w czambuł wszystkich kłamstw
występowało znacznie rzadziej, lecz równie\ w kryteriach oceny kłamstwa.
Altruiści najsurowiej potępiają kłamstwo Jacka popełnione w celu dokuczenia
nielubianemu koledze, zaś za neutralne uwa\ają kłamstwa obronne (w celu
uniknięcia kary i dla podniesienia presti\u). Rytualiści natomiast za neutralne
uwa\ają kłamstwa o krańcowo ró\nej motywacji, a mianowicie: kłamstwo Romka
popełnione, aby oszczędzić koledze przykrości oraz kłamstwo popełnione w celu
dokuczenia nielubianemu koledze.
Ró\nice motywów w ocenie kłamstwa dają 'się zauwa\yć równie\ przy analizie
sytuacji, w których ry-tualiści i altruiści uwa\ają kłamstwa za
usprawiedliwione. Uogólniając otrzymane odpowiedzi mo\na stwierdzić, \e dzieci o
postawie altruistycznej przejawiają większą ni\ dzieci o postawie
rytualistycznej skłonność do usprawiedliwiania kłamstw z takich mo-
133
"Trudniej mi okłamać kogoś, komu zwierzam się ze wszystkiego co mnie cieszy i
martwi"
tywów, jak: dla dobra innych i w obronie innych, natomiast mniejszą skłonność do
usprawiedliwiania kłamstw dla osobistej korzyści i uniknięcia konsekwencji.
Ró\nice te występują równie\ w uzasadnianiu przez dzieci konieczności
powstrzymywania się od kłamstwa. W poprzednim rozdziale podawaliśmy tekst
pytania ró\nicującego motywy, dla których nie nale\y kłamać. Przypominamy podane
dzieciom do wyboru względy, dla których nale\y powstrzymać się od kłamstwa:
1) gdyby się wydało, to kłamcy byłoby wstyd;
2) ludzie straciliby do niego zaufanie;
3) popełnia grzech i mo\e dostać się do piekła;
4) takie postępowanie martwi Pana Boga;
5) tylko tchórze mówią nieprawdę;
6) grozi za to surowa kara;
134
7) miałby potem wyrzuty sumienia;
8) takim postępowaniem sprawia przykrość rodzicom i wychowawcom.
Dla altruistów najwa\niejszymi względami, dla których nie nale\y kłamać, są
motywy utrzymywania dobrych stosunków z ludzmi, niesprawianie im przykrości oraz
względy godnościowe. Te same racje szczególnie nisko stawiają rytualiści, dla
których najwa\niejszymi powodami unikania kłamstwa są: przykrość wyrządzona Bogu
oraz lęk przed popełnieniem grzechu i znalezieniem się w piekle. Widać z tego,
\e rytualiści mają skłonność do rozpatrywania swoich postępków z punktu widzenia
zgodności z wolą Boga lub konsekwencji pozaziemskich, zaś altruiści z punktu
widzenia obowiązków wobec innych ludzi.
W badaniach naszych zainteresowaliśmy się te\ problemem, czy występują jakieś
[ Pobierz całość w formacie PDF ]